استفراغ یکی از رویدادهای شایع دوران نوزادی و کودکی است. استفراغ میتواند بالا آوردن بیضرر مقداری شیر یا غذا و یا نشانه بیماریهایی مانند عفونت مغز، سیستم ادراری، انسداد در سیستم گوارشی، آلرژی غذایی، آپاندیسیت، مسمومیت و آسیبهای شدید عاطفی و... باشد، بنابراین علاوه بر تامین آب و الکترولیتهای ازدسترفته باید به سایر علایم احتمالی همراه با آن نیز توجه داشت.
علت: استفراغ در کودکان به علل مختلفی بهوجود میآید. علل شایع و راههای مقابله با آن عبارتند از:
1- اشکال در نحوه تغذیه: در ماههای اول احتمالا استفراغ بهعلت اشکال در تغذیه مثل غذا دادن بیش از حد، سوءهاضمه و یا آلرژی نسبت به پروتئین موجود در شیر مادر یا شیر خشک است.
راه چاره: اگر کودک شما به فاصله کمی بعد از شیر خوردن فقط مقداری از آن را بیرون میدهد، سعی کنید تعداد دفعات غذا را بیشتر کنید و از مقدار آن در هر نوبت بکاهید. به او کمک کنید تا هوای معده را تخلیه کند (بادگلو بزند). در ضمن تا نیمساعت پس از غذا دادن، بازیهای پرتحرک با او نکنید و او را کاملا صاف نگهدارید.
2- بازگشت غذا از معده (ریفلاکس): اگر کودک شما معمولا بلافاصله پس از خوردن شیر یا غذا بالا میآورد به احتمال زیاد در حرکت غذا از معده به مری دچار اختلال است. ریفلاکس زمانی پیش میآید که عضلات بین مری و معده به درستی کار نکنند و در نتیجه محتویات معده به حلق باز میگردد. این اختلال در اکثر موارد تا اولین سال تولد از بین میرود، زیرا تا آن زمان عضلات تقویت میشوند.
راه چاره: نوزاد را میتوانید به مدت 30 دقیقه پس از خوردن غذا در حالت نیمهنشسته قرار دهید، مانند وضعیتی که در صندلی اتومبیل یا کریر (CARRIER) دارد. نوزاد را تکانتکان ندهید و اجازه ندهید پس از غذا فعالیت زیادی داشتهباشد. اگر ریفلاکس در پایان سال اول از بین نرود باید با پزشک کودک مشورت کرد.
3-عفونتهای ویروسی دستگاه گوارش: ویروسها در کودک چند ماهه شایعترین علت استفراغ محسوب میشوند. کودکی که مبتلا به بیماری ویروسی است ممکن است علاوه بر استفراغ به اسهال، ازدستدادن اشتها و تب نیز دچار شود.
راه چاره: با رعایت بهداشت فردی و شستشوی منظم دستهای کودک با آب و صابون از انتقال ویروس جلوگیری نمایید و در صورت طولانیشدن استفراغ و یا ظهور علایم کمآبی به پزشک اطلاع دهید.
4-گریه یا سرفه بیش از حد: گریه یا سرفه به مدت طولانی موجب تحریک واکنش استفراغ میشود.
راه چاره: اگر بعد از گریه یا سرفه، کودک استفراغ کرد سریع او را تمیز کنید و موضوع را زیاد بزرگ نکنید زیرا معمولا کودکان برای جلب توجه بیشتر ممکن است از این روش استفاده کنند. اگر کودک از سایر جنبهها سالم است دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
5-مواد سمی: ممکن است علت استفراغ، خوردن موادی نظیر دارو یا گیاهان سمی یا مواد شیمیایی باشد.
راه چاره: اگر مشکوک هستید که کودک مادهای سمی خوردهاست و حتی اگر فکر میکنید که از نوع ماده مصرفشده اطلاع دارید (مثلا اگر یک شیشه داروی خالی پیدا کردید) فورا با اورژانس تماس بگیرید.
6-سایر عفونتها یا بیماریهای خطرناک: گاهی استفراغ میتواند نشانهای از عفونت دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری یا حتی گوش باشد. استفراغ حتی ممکن است در موارد نادر علامت پنومونی (عفونت ریوی) و یا مننژیت باشد. اگر کودک بهشدت بیمار بهنظر میرسد و یا سایر علایم بیماریهای ذکرشده را دارد ممکن است استفراغ او بهعلت یک بیماری خطرناک باشد.
راه چاره: بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید.
7-سایر موارد: آلرژیهای غذایی، شنیدن مطالب ناخوشایند، استشمام بوی نامطبوع، ترس، استرس و... نیز میتواند از دلایل دیگر بروز استفراغ باشد. بعضی از شیرخواران و کودکان در اثر حرکات تکراری (پرش روی زانوی فرد بالغ، تاب خوردن یا سوارشدن در اتومبیل) یا مصرف دارو (عمدی یا سهوی) دچار استفراغ میشوند.
نشانههای خطر: در صورتیکه کودک علاوه بر استفراغ دارای یکی از علایم زیر است، میتواند نشانهای از یک بیماری جدی باشد. در این موارد بلافاصله به پزشک اطلاع دهید:
• شکم متورم و حساس، تشنج، استفراغ شدید و تکرارشونده و یا استفراغی که هنوز پس از 24 ساعت متوقف نشدهاست، وجود خون (رنگ قرمز در استفراغ) و یا صفرا (استفراغ سبزرنگ و یا زردروشن) در محتویات استفراغ و بروز نشانههای بروز کمآبی شدید.
• نشانههای بروز کمآبی شدید عبارتند از: کاهش ادرار (خیس کردن پوشک شیرخوار کمتر از 4 بار در شبانه روز، دفع نکردن ادرار به مدت 6 تا 8 ساعت در کودکان)، خشکی دهان و لبها، نبود یا کاهش اشک به هنگام گریهکردن (بعداز تولد 2 تا 3 هفته طول میکشد که نوزاد هنگام گریه اشک بریزد)، گودی چشمها، خوابآلودگی بیشازحد، بیحالی و یا کاهش سطح هوشیاری، بیقراری و تحریکپذیری، ملاج فرورفته، ضعف شدید و تنفس عمیق و تند.
توجه: «هیچگونه داروی ضداستفراغ به کودک ندهید مگر با نظر پزشک»